Trafik kazalarında tazminat hesaplanması birden fazla vakit sıkıntılar yaratıyordu. Kanun üzerinde yapışan son değişikliklerle kazazedelere yeni haklar tanındı.
Evet tekraren değiştirdiler, tekrar değişti muhtemelen yeniden değişecek.
Trafik kazalarından sonra yapılan tazmat hesaplaması ile ilgili olarak yaptığı çalışmalarla tanınan İstanbul Barosu Avukatlarından Avukat Armağan Dinlenç husus üzerinde yapılan değişiklikleri ve uygulamaları anlatıyor.
NE OLDU
Reklama gelince makûs günlerde daima yanımızda olduğunu söyleyen ancak yıllardır elindeki genel kaidelerle daima oynayan, kanun değiştirten, içtihatları hiçe sayıp vatandaşın hakkını ödemeyen sigorta şirketlerinin son numarası, kim bilir kaçıncı sefer mevzuat değiştirmek olmuştu. En son bunu, genel koşullarda değişiklik yerine kanunla yapmıştı / yaptırmıştı.
Trafik kazalarında vefat ve yaralanma ve araç bedel kaybı tazminatlarının hesaplanma formülünü vatandaş aleyhine değiştiren bu yasa, nihayet Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.
Yine bir yolunu bulup mevzuatı değiştirirler mi? Yıllardır bu davalara bakan bir avukat olarak aksini pek düşünemiyorum.
Değer kaybı tazminatı, takviyeden mahrum kalma tazminatı ve daima sakatlık tazminatları hesaplanırken kullanılacak kriterler, ayrıyeten paha kaybı hesaplama kriteri de Anayasa Mahkemesi’ nin AYM, E.2021/82, K.2022/167, 29/12/2022 kararı ile kaldırıldı, iptal edildi. Bu kriterler vatandaş aleyhineydi. Yetmiyormuş üzere kanun koyucu olmayan SEDDK’ ya da ( Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu ) tazminat hesaplamaları ile ilgili düzenleme yapma yetkisi veriyordu. Sigorta şirketleri de buraya gidip lobi, faaliyeti yapıp ikide bir genel kurallarda kendi lehlerine düzenlemeler yaptırıyorlardı.
Karayolları Trafik Kanunu’nun 92. Hususunda yer alan, hasar sebebiyle trafikten çekme yahut hurdaya çıkarılma süreci görmüş araçların kıymet kaybı tazminatı taleplerinin karşılanmayacağını unsurunun iptali talebi ise kabul edilmedi.
KANUNUN ESKİ HALİ
Karayolları Trafik Kanunu
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda[3] (…..)[1] öngörülen metot ve temellere tabidir. (Ek cümle:9/6/2021-7327/18 mad.) Bu tazminatlardan;
a) Bedel kaybı tazminatı, aracın; piyasa pahası, kullanılmışlık seviyesi, hasara uğrayan kesimleri ile hasar meblağı dikkate alınarak,
b) Dayanaktan mahrum kalma tazminatı, ulusal doğum ve vefat istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu ve zarurî mali sorumluluk sigortası genel kurallarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak,
c) Daima sakatlık tazminatı, ulusal doğum ve vefat istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu, zarurî mali sorumluluk sigortası genel koşullarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı ve daima sakatlık oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak,
hesaplanır. Kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda[3] (…..)[2] düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
(Ek fıkra:9/6/2021-7327/18 mad.) Bu unsurun uygulanmasına ait yordam ve temeller Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından belirlenir.
KANUNUN YENİ HALİ
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda[3] (…..)[1] öngörülen yordam ve temellere tabidir. (Ek cümle:9/6/2021-7327/18 md.) (İptal cümle: Anayasa Mahkemesi’nin 29/12/2022 tarihli ve E.: 2021/82, K.: 2022/167 sayılı Kararı ile.) Söz konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda[3] (…..)[2] düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
(Ek fıkra:9/6/2021-7327/18 md.) (İptal fıkra: Anayasa Mahkemesi’nin 29/12/2022 tarihli ve E.: 2021/82, K.: 2022/167 sayılı Kararı ile.)
[1] Anayasa Mahkemesi’nin 17/7/2020 tarihli ve E.: 2019/40, K.: 2020/40 sayılı Kararı ile, bu unsurun birinci cümlesinde yer alan “…ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda…” ibaresinin Anayasa’ya alışılmamış olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
[2] Anayasa Mahkemesi’nin 17/7/2020 tarihli ve E.: 2019/40, K.: 2020/40 sayılı Kararı ile, bu unsurun ikinci cümlesinde yer alan “…ve genel şartlarda…” ibaresinin Anayasa’ya karşıt olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
[3] 9/6/2021 tarihli ve 7327 sayılı Kanunun 18 inci hususuyla, bu fıkrada yer alan “Kanun” ibaresi “Kanunda” halinde değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Maddenin sadeleştirilmiş pak metni şöyledir:
Maddi ve manevi tazminat:
Madde 90 – (Değişik: 14/4/2016-6704/3 mad.)
Zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanunda öngörülen yordam ve temellere tabidir. Kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanunda düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.
ŞİMDİ NE OLACAK
Mahkemelerce verilen kararları artık vatandaşın lehine olacak. Tazminat ölçüleri, iptal kararı öncesi değerli ölçüde azaltılmıştı ancak artık ( yeni bir değişiklik olmazsa ) trafik kazasında yaralanmış, trafik kazasında ölmüş kişi yakınları ve aracı trafik kazasında hasar almış şahısların bedel kaybı tazminatları daha yüksek olacaktır. Teknik faizi uygulaması, % 2 iskonto uygulaması ( ki bu totalde çok yüksek bir tenzile sebep olmaktadır ) kaldırılmıştır. Yargıtay içtihatları neyse o biçimde tazminatlar hesaplanacaktır. Artık Yargıtay’ ın uygulaması TRH tablosu, progresif rant sistemi, kaza tarihindeki maluliyet hesap metodu biçimindedir. Bu hesaplamalar Yargıtay’ a kalmış bir iştir. Yargıtay her an bu kriterleri, Sigorta şirketleri lehine değiştire de bilir. Araç bedel kayıpları da gerçek piyasa datalarına nazaran hesaplanabilecektir. Yani aracınız o kaza nedeni ile piyasa da ne kadar bedel kaybediyorsa o ölçü piyasadan yapılacak araştırma ile tespit edilecek. İşin bu kısmında sigorta şirketlerine hak veriyorum. Soyut bilgiler üzerinden paha kaybı hesabı yapılması, aktüerya üzerine temellendirilmiş sigorta mantığı ile bağdaşmamakta ve sigorta sistemine çok ziyan vermektedir.
Yasa ne olursa olsun, birçok vakit sigortaların başlarına nazaran lobi yapıp değiştirttiği ” genel kaideler ” ne derse desin, bugüne kadar olduğu üzere bugünden sonra da hakkını bilmeyen, arayamayan vatandaşlara ve bahse hakim olmayan avukatlara tazminat ödememeye ya da üç kuruş tazminat vermeye devam edecekler. “Koskoca sigorta şirketi, ne verdiyse doğrudur ” mantığı ile ödemenin çok az olduğunu fark edemeyen vatandaşın hakkı, sigorta şirketine kalmaya devam edecek. Çabucak kimi profesörler, akademisyenler, sigorta şirketleri lehine tertipli yazı yazan ve program yapan birtakım programcılar, muharrirler gazeteciler vs. sigorta şirketlerine taziye yazıları yazacaklar. Primler artacak deyip vatandaşa sopa gösterecekler.
Panellerde, kongrelerde, toplantılarda ” biz geçen yıl şu kadar tazminat ödemişiz ” falan deyip bol sıfırlı sayılarla göz boyamaya çalışırlar lakin vermedikleri tazminatın ispatı, mahkemelerden aleyhlerine çıkan binlerce kararla ispatlıdır. ( 08.03.2023 )
TRAFİK KANUNU’ NUN 90. UNSURUNU DEĞİŞTİREN ANAYASA MAHKEMESİ’ NİN MÜNASEBETİ NEYDİ
Gerekçenin özeti şudur:
Kuralın belirlenmesine ait temelleri öngördüğü bir başka tazminat tipi takviyeden mahrum kalma tazminatıdır. Bu prestijle kural, takviyeden mahrum kalma tazminatının ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu ve mecburî mali sorumluluk sigortası genel koşullarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hayat anüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak hesaplanacağını karara bağlamıştır. Takviyeden mahrum kalma tazminatı, kişinin haksız fiil sebebiyle ölmesi hâlinde ölen kişinin maddi dayanağından yoksun kalan hak sahiplerinin bu mahrumiyet sebebiyle talep edebileceği tazminat tipidir. Kuralda yer alan “…ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu…” ibaresinin tazminat hesabına temel oluşturan ziyan müddetinin belirlenmesini sağlayan bakiye ömrün ve hesap kıymetlerinin tespiti maksadıyla hazırlanan tabloları söz ettiği anlaşılmaktadır. Bu tarafıyla kural, ülkenin yeni demografik yapısını temel alan ulusal doğum ve vefat istatistiklerine dayanılarak hazırlanan hayat tabloları kullanılarak bakiye ömrün ve aktüerya hesap bedellerinin belirlenmesini öngörmektedir.
Kurala nazaran mecburî mali sorumluluk sigortası genel kurallarında yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı temel alınarak hesaplama yapılmasının ise takviyenin geleceğe yönelik yıllık gelirleri dikkate alınarak hesaplanacak tazminatın peşin olarak ödenmesi sebebiyle indirim yapılmasını ve bu indirim oranına ait üst sonu söz ettiği anlaşılmaktadır.
Kuralda yer verilen hayat anüiteleri kavramı ise takviyenin yıllara nazaran irat olarak elde edeceği gelirlerin peşin olarak toplu ödenmesi hâlinde ödenecek tazminatın takviyenin ve dayanaktan mahrum kalanların yaşı, cinsiyeti ve yıllara nazaran hayat olasılıkları dikkate alınarak hesaplanmasına ait formülleri tabir etmektedir. Hayat anüitelerinin fonksiyonu takviyenin yaşı gözönünde bulundurularak belirlenen mümkün ömür müddeti kapsamında elde edilmesi beklenen gelirin ve takviyenin olası hayat mühleti içinde dayanaktan mahrum kalanlara dayanak sağlayacağı mühletin gözetilmesi suretiyle yıllık ömür olasılıklarına ve iskonto oranlarına nazaran tazminatın hesaplanmasını sağlamaktır. Bu prestijle, kural takviyeden mahrum kalma tazminatının genel kabul görmüş aktüerya kurallarına, diğer bir sözle sigorta risklerine ve aktüerya bilimine dayanan hesaplama usullerine uygun hesaplanmasını öngörmektedir.
Öte yandan kural, kişinin trafik kazasında vücut gücü kaybına uğraması hâlinde zarurî mali sorumluluk sigortası kapsamındaki daima sakatlık tazminatının hesaplanmasına ait asılları da düzenlemektedir. Bu prestijle kuralla daima sakatlık tazminatının ulusal doğum ve mevt istatistikleri kullanılarak hazırlanan hayat tablosu, mecburî mali sorumluluk sigortası genel kaidelerinde yüzde 2’yi geçmemek üzere belirlenen iskonto oranı ve daima sakatlık oranı temel alınarak hayat ünüiteleri ile genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun olarak hesaplanacağı karara bağlanmıştır.
Sürekli sakatlık tazminatı, haksız fiil sebebiyle vücut gücü kaybına uğrayan kişinin bu vücut gücü kaybı sebebiyle hayatı boyunca harcayacağı fazladan efor sebebiyle talep edebileceği tazminat çeşididir. Daima sakatlık oranı ise kişinin uğradığı vücut gücü kaybını belirleyen orandır.
Anılan hususun birinci fıkrasının üçüncü cümlesinde ise kelam konusu tazminatlar ve manevi tazminata ait olarak bu Kanun’da düzenlenmeyen konular hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun haksız fiillere ait kararlarının uygulanacağı karara bağlanmıştır. Bu prestijle kanun koyucunun motorlu taşıt işletilmesi sebebiyle üçüncü bireylere verilen ziyandan ötürü işletenin tüzel sorumluluğu kapsamındaki tazminat borcunun, haksız fiilden doğan sorumluluk niteliği taşıdığını gözettiği anlaşılmaktadır.
Maddenin birinci hâlinde “Maddî tazminatın biçimi ve kapsamı ile manevî tazminat mevzularında Borçlar Kanununun haksız fiillere ait kararları uygulanır.” denilmek suretiyle mecburî mali sorumluluk kapsamında sigorta şirketi tarafından ödenecek tazminatların kapsamının hâlihazırdaki 6098 sayılı Kanun’a nazaran belirleneceği karara bağlanmıştı. Bu prestijle anılan husus metninin yürürlükte olduğu periyotta, motorlu taşıt işletilmesi sebebiyle ziyan meydana gelmesi hâlinde motorlu taşıtı işletenin, şoförün, mümkün öteki sorumluların ve zarurî mali sorumluluk sigortası kontratı yeterince bu ziyandan ötürü sorumlu olan sigorta şirketinin tamamının tazminat borçlarının kapsamı hâlihazırdaki 6098 sayılı Kanun’un haksız fiilden doğan sorumluluğu düzenleyen kararlarına nazaran belirlenmekteydi.
Motorlu taşıtın işletilmesi sebebiyle üçüncü bireylerin bedel kaybı, takviyeden mahrum kalma ve/veya daima sakatlık ziyanına uğraması hâlinde işletenin ve kazadan ötürü muhtemel sorumlu öteki şahısların tazminat borçlarının kapsamı 6098 sayılı Kanun’a nazaran belirlenmektedir. Uğranılan zararın gerçek fiyatının ne olduğu anılan Kanun kapsamında açılan davalara ait yargı kararlarıyla şekillenmiştir. İşletenin tazminat borcunun ödenmesini teminat altına almak maksadıyla zarurî kılınan mali sorumluluk sigortası uyarınca mukavele yapılmış olan sigorta şirketinin tazminat borcunun kapsamı ise dava konusu kurallara nazaran belirlenmektedir. Öteki bir sözle haksız fiil niteliğindeki trafik kazasından doğan kelam konusu ziyanların tazmininden ötürü sorumlu olan şahısların tazminat sorumluluklarının hesaplanması farklı kurallara tabi kılınmaktadır. Bu da ziyan görenin gerçek ziyanının karşılanamaması riskini ortaya çıkarmaktadır.
Bu çerçevede işleten ve muhtemel başka sorumluların 6098 sayılı Kanun’a nazaran hesaplanan tazminat borçlarının kapsamı ile sigorta şirketinin dava konusu kurallara nazaran hesaplanan tazminat borcunun kapsamı farklılaşabilecektir.
6098 sayılı Kanun’a nazaran hesaplanan kıymet kaybı, dayanaktan mahrum kalma ve daima sakatlık tazminatlarının dava konusu kurallara nazaran hesaplanan paha kaybı, takviyeden mahrum kalma ve daima sakatlık tazminatlarından yüksek bir ölçüye tekabül etmesi hâlinde üçüncü kişinin ziyanının, bu ziyanı teminat altına alması için öngörülmüş olan mecburî mali sorumluluk sigortası kapsamında karşılanamaması kelam konusu olabilecektir. Bu durumun ziyan gören kişi aleyhine sonuç doğuracağı ve karayolu mecburî trafik sigortasının öngörülmesinin temelinde yatan mağdurun gerçek ziyanının karşılanması emeliyle bağdaşmayacağı açıktır.
Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa’nın 5., 17. ve 35. unsurlarına karşıttır. İptali gerekir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
